Salonfähig
“De invloed van sociale normen op het gedrag van mensen kan nauwelijks worden overschat”. Aldus sociaal-psycholoog Tom Postmes in een zojuist verschenen publicatie van de WRR over de menselijke beslisser. Maar, vervolgt hij, mensen zijn zich dat vaak niet bewust. In een onderzoek uit 2008 met de vraag aan mensen waarom ze zuinig zijn met energie scoorden milieuoverwegingen hoog. Tegelijk bleek echter dat de omgeving de belangrijkste voorspeller was van eigen energiegebruik. En als het gaat om informatievoorziening was het zo dat informatie over het milieu vrijwel geen enkele effect had, terwijl informatie over het gedrag van andere mensen juist van sterke invloed was.
Het valt me op dat berichten als hierboven de laatste jaren steeds meer opduiken in wetenschappelijke publicaties, in elk geval op de terreinen van economie en informatica. Heeft René Girard dan toch gelijk? Niet dat er veel naar zijn mimetische theorie wordt verwezen, maar een aantal van zijn kerninzichten die jarenlang controversieel waren zijn nu duidelijk salonfähig geworden. Wat over het algemeen nog wel ontbreekt en wat Girards werk voor mij altijd zo sterk maakt is de aandacht voor de dynamiek van de mimetische begeerte, wat er gebeurt tussen mensen en groepen wanneer de mimetische invloeden intensiveren en waarom. Misschien is dat iets voor de Girard-gemeenschap om aan de huidige discussies toe te voegen.
Wat verder opvalt is dat inzichten in het mimetisch karakter van mensen vooral toegepast worden om het gedrag van anderen (burgers, werknemers) te beïnvloeden. Zo kun je op de energierekening zetten hoeveel het gemiddelde verbruik is in de buurt. Mensen die boven het gemiddelde zitten stellen hun verbruik dan inderdaad naar beneden bij. Wat ik mis is de toepassing naar persoonlijke reflectie. Wat betekent het dat ik beïnvloed word door wat de mensen in mijn omgeving doen en nastreven? En dat ik dat meestal niet onderken, juist als de rivaliteit groeit? Misschien moet ik wat bescheidener worden en me minder snel verongelijkt voelen. Misschien moet ik minder bezig zijn met de vraag hoe ik mezelf kan zijn en meer met de vraag wie ik wil dat mijn modellen zijn.
Hans Weigand
