2010-09 Els Launspach

Een moderne Antigone


Op de site van de VARA kon ik een van de laatste afleveringen van Het Zwarte Schaap bekijken, uit 2002. Jenny Goeree trad op als het zwarte schaap. Zij gelooft zozeer in het letterlijk nemen van de Bijbel dat ze tot opzienbarende uitspraken was gekomen over homo´s en joden, uitspraken waarvan zij de motivering nogmaals hartstochtelijk wilde uitleggen. Zelfs nu zij met de morele afwijzing door de witte schapen werd geconfronteerd: een COC medewerker, een rabbi, een imam, een tv-theologe, een historicus en Goeree´s eigen dochter. Hoewel deze witte schapen hun beste beentje voorzetten werd geen enkele kans op respect voor het zwarte schaap benut. Zeker, er lag een soort verblinding aan Goeree´s uitspraken ten grondslag, noem het godsdienstwaanzin. Maar toen haar diepere redenen spontaan boven tafel kwamen, een uitreiking naar de wereld, leek niemand dat te horen. Ook de presentatrice Inge Diepman niet. Weg was de kans om de motieven van ´het zwarte schaap´, de mens die tegen de stroom ingaat, te respecteren.

Jenny Goeree, die volkomen op het woord van de Bijbel vertrouwt, wil niets liever dan ons redden. Waarschuwen dat het gebouw waar ons feest aan de gang is, gaat instorten. Haar uitspraken – volgens het panel aanmoediging tot homo- en Jodenhaat – komen voort uit haar geloof dat Jezus liefde is en dat iedereen de kans krijgt die liefde aan te nemen door de eigen zonden te erkennen. Op vergelijkbare wijze waarschuwt Antigone in Sophocles´ tragedie voor de goden die heersen over leven en dood. Ze wil haar overleden broer begraven, hoewel koning Kreon hem om staatsrechtelijke redenen – verschil moet er zijn – tot terrorist heeft verklaard. We krijgen een opeenvolging van zondebokken te zien, in toenemende importantie. Alsof de les steeds niet wordt geleerd. De dode broer, dan Antigone, en tenslotte Kreon die zijn verblindheid heeft ingezien, maar veel te laat.

Ook de witte schapen namen een rol op zich, als panel van rechtvaardigen, blakend van goede wil en political correctness. En Jenny Goeree, in haar eentje vechtend voor haar opvatting van liefde, leek opeens op een moderne Antigone.

Intussen werd inderdaad een les niet geleerd. Niet door het zwarte schaap, vonden wij en de deskundigen achter het hek. Maar ook niet door de deskundigen en de programmamakers.

Hoe een ´open gesprek´ onder leiding van een ervaren presentatrice kan uitmonden in het vastbesloten bekritiseren van één persoon, vanuit de diepe behoefte om onderscheid te creëren tussen het ´ik´ en de zondebok. Om het onderscheid compleet te maken moesten we aanzien hoe zelfs dochter Evanne Goeree wegens een verpeste jeugd tegen haar moeder in het strijdperk trad. In het stuk van Sophocles heeft Antigone nog de zwijgende steun van het volk - maar met deze kunstgreep werd Jenny Goeree helemaal koppig, fanatiek, eenzaam en geïsoleerd. Hetgeen extra schrijnend werd toen de als neutraal poserende Inge Diepman, een vriendelijk model voor het Nederlandse publiek, nooit in de hemel van Jenny wilde komen. De rituele handdruk van de presentatrice was in deze aflevering eigenlijk een Judaskus.

Els Launspach