Filosofie, joodse studies en literatuur – waar deze drie disciplines elkaar echt ontmoeten zal het werk van René Girard en Emmanuel Levinas steeds van belang zijn. Een van de geleerden die op al deze terreinen zijn sporen heeft verdiend is Sandor Goodhart, verbonden aan de Purdue University, West Lafayette, Indiana. Goodhart, die zelf nog onder René Girard gestudeerd heeft, was ook een van de docenten tijdens de zomerschool 2012, naast James Alison, Paul Dumouchel en Mark Anspach.

Emmanuel Levinas is, net als René Girard, een belangrijke moderne denker die op zijn eigen wijze het thema religie op een geheel nieuwe manier onder de aandacht heeft weten te brengen. Net als bij Girard, is het bij Levinas alsof de langdurige loopgravenoorlog tussen traditioneel religieus denken enerzijds en vernieuwend verlichtingsdenken anderzijds  ten einde komt en de kaarten opnieuw geschud mogen worden. Girard sluit steeds aan bij zijn christelijke overtuiging, terwijl het werk van Levinas geïnspireerd is vanuit zijn joodse achtergrond. Dat zich tussen deze twee denkers belangrijke parallellen zijn gaan aftekenen, is uiteindelijk niet verwonderlijk.

Midden november 2012 zal Sandor Goodhart ons land aandoen en zal hij eregast zijn op een gezamenlijke bijeenkomst van de Levinas Studiekring en de Girard Studiekring onder de titel Sacrifice and Substitution in Girard and Levinas. Deze bijeenkomst, met als voertaal Engels, zal plaatsvinden op 16 november van 13:00 tot 17:00 aan de Vrije Universiteit te Amsterdam.

>>> Programma

>>> Aanmelding

In het najaar van 2012 geeft Michael Elias aan het HOVO Overijssel (hoger onderwijs voor ouderen) een cursus Inleiding mimetische theorie van René Girard. In een zevental bijeenkomsten zullen de belangrijke thema’s van de mimetische theorie behandeld worden, waarbij in de laatste twee bijeenkomsten aandacht zal worden besteed aan actuele conflicten en Girards verhouding tot de joodse en chistelijke traditie. De cursus gaat op 28 september van start. Voor inschrijven en meer informatie, klik hier.

Het Colloquium on Violence & Religion zal dit jaar plaatsvinden van 5 tot en met 9 juli in Tokyo, Japan. Het is voor de eerste keer dat deze internationale conferentie in een Aziatisch land georganiseerd wordt. De titel van de conferentie is Apocalypse Revisited: Japan, Hiroshima and the Place of Mimesis. Oorspronkelijk was het plan om de conferentie op twee locaties te laten plaatsvinden – Hiroshima en Tokyo – maar dit bleek uiteindelijk niet haalbaar.

De Apocalyps opnieuw bezien – zo zouden we de conferentietitel in het Nederlands kunnen vertalen. Op de website van de conferentie figureert de Genbaku Dome, de Atomic Bomb Dome, oftewel het vredesmonument van Hiroshima. De onttakelde koepel staat precies op de plaats waar op 6 augustus 1945 de ontploffing van de atoombom plaatsvond waarbij naar schatting 77.000 mensen om het leven kwamen. De gedachte dat mensen een groter talent hebben voor het produceren van wapens dan voor het verantwoord hanteren ervan, en het bijbehorende beeld van een mogelijk concreet wereldeinde, is minstens sinds de ontploffing boven Hiroshima een deel van onze mentale make up geworden.

Maar "opnieuw bezien" is niet alleen een plaats herbezoeken, het betekent ook een bestaande thematiek vanuit een nieuw perspectief kunnen benaderen. In het denken van Girard ligt het apocalyptische niet zo zeer in het dreigbeeld van een uit haar voegen gegroeide technologie, maar in een vizioen van een eindeloze verspreiding van mimetische begeerten en de daarbij behorende rivaliteit en geweld. Als deze eindeloze proliferatie in de moderne tijd niet meer gekanaliseerd kan worden door het zondebokmechanisme, raakt dit geweld aan zichzelf overgeleverd – dit is volgens Girard ook de basale intuïtie in de apocalyptische fragmenten uit het Nieuwe Testament.

In dezelfde periode en op dezelfde locatie zal de zesde GASC plaatsvinden, of de Generative Anthropology Summer Conference. Generative Anthropology is de naam van de aan het mimetische denkgoed ontsproten maar ook fundamenteel afwijkende theorie van Eric Gans. Voor registratie voor GASC/COV&R 2012 klik hier. Voor de call for papers, kijk op de site van anthropoetics. Voor de call for papers voor de COV&R, kijk hier.

Bezien vanuit de mens en haar beslommeringen over het eigen niveau van authenticiteit, kan er zowel zeer negatief als zeer positief tegen massagedrag onder dieren worden aangekeken. Het gedrag van kudden herten of gnoe’s, waarin probleemloos zwakkere of jongere dieren worden opgeofferd, stichten ons meestal niet. Tegelijkertijd kunnen we de collectiviteit binnen bijvoorbeeld een bijenkolonie ademloos bewonderen en zien hoe daarin het geheel groter kan zijn dan de som der delen.

Over deze vraag, of er zoiets bestaat als een niet te reductioneren geheel, gaat de serie De zwerm van de Studium Generale van de Universiteit van Utrecht. Voor dit verschijnsel, zo kunnen we leren uit deze lezingenreeks, bestaat inmiddels ook een gepaste term – de emergentie. Het is een wat abstract en academisch woord waarin academici graag te kennen geven dat zij nu ook eindelijk in staat zijn zonder ironie of cynisme na te denken over wat al onder bredere volksdelen leefde, doch meestal slechts onbeholpen onder woorden kon worden gebracht met vage termen als holisme.

Emergentie dus. Het verschijnsel wordt erkend en geniet zelfs een bepaalde fascinatie. Wat betreft typisch massapsychologische verschijnselen, zoals modegrillen en hypes, biedt de mimetische begeerte ongetwijfeld een geschikt concept voor wat de stuwkracht van dergelijke verschijnselen uitmaakt. Mimesis is de verbrandingsmotor van de hype. Toch, de mimetische begeerte alleen verklaart niet waarom de ene keer wel een hype optreedt en de andere keer niet. De ene gadget kan de hele wereld veroveren en het andere technische snufje doet helemaal niets. Of zoals in het meer macabere voorbeeld van de massapsycholoog Jaap van Ginneken, die de openingslezing van De zwerm verzorgt, heeft één enkele zelfverbranding in Tunesië een hele Arabische lente aangezwengeld, terwijl vele latere zelfverbrandingen in Amsterdam, Lhasa of elders nauwelijks een noemenswaardig effect hebben op het sociaal-politieke toneel.

Naast een stuwende motor zijn er nog andere factoren die bepalen of een verschijnsel zich massaal zal verspreiden of niet. In de lezing van van Ginneken wordt ook The Tipping Point: How Little Things Can Make a Big Difference van Malcolm Gladwell genoemd, waarin verder zonder wetenschappelijke pretenties een aantal verkenningen worden gedaan met betrekking tot de vraag wanneer iets nu wel epidemische vormen kan krijgen en wanneer niet.

De lezingencyclus De zwerm wordt georganiseerd door Studium Generale van de Universiteit Utrecht – op de website worden de lezingen op internet beschikbaar gesteld.