Op zondag 7 juni is op NPO2 de docuserie Why We Hate van start gegaan. De serie is geproduceerd door niemand minder dan Steven Spielberg en gaat in op vragen die in de mimetische theorie centraal staan.

De antropoloog die in de eerst aflevering de kijker meeneemt naar vragen over de oorsprong van haat en agressief gedrag is Brian Hare. Hoewel het beeldmateriaal dat aan de hand van zijn onderzoekingstocht getoond wordt vaak bijzonder fascinerend is, is het tegelijkertijd teleurstellend dat deze professor in de antropologie op geen enkele manier naar het werk van Girard verwijst.

Het is juist de mimetische theorie die, wat betreft agressie en het gebruik van geweld, een belangrijke hypothese biedt voor wat de schakel tussen de primaten en de mens kan zijn. Het allereerste ontstaan van een vorm van cultuur heeft precies te maken met de noodzaak het interne geweld te beheersen en te kanaliseren. Zonder dat zou het voortbestaan van de mens als soort op het spel staan.

Zo schrijft Girard in Wat vanaf het begin der tijden verborgen was… ‘Als chimpansees in plaats van takken naar elkaar te gooien zoals zij soms doen, zouden leren elkaar met stenen te bekogelen, zou hun sociale leven radicaal veranderen: zij zouden óf als soort verdwijnen óf net als de mensen verboden gaan instellen’ (p.106).

Cultuur, religie, verboden, maakt een verdere evolutie van een grotere herseninhoud en dus ook een groter mimetisch vermogen mogelijk. Soms is het alsof je Brian Hare ziet zoeken en tasten als in een niemandsland, precies op het terrein waar de mimetische theorie zo veel te bieden heeft. Erik Buys zal deze serie op zijn weblog Mimetic Margins volgen, de afleveringen afzonderlijk bespreken en verbindingen leggen met de mimetische theorie.

Zoals op alle bijeenkomsten heeft de corona-crisis ook impact op de bijeenkomsten van de Girard Studiekring. Sinds 27 maart worden de sessies iedere twee weken gehouden met behulp van het programma Zoom. Het programma is hier te vinden.

Epidemieën hebben steeds Girards grootste belangstelling en worden door hem in verband gebracht met de ‘sacrificiële crisis’. Wat we in deze tijd duidelijk zien gebeuren is dat de epidemie geen geïsoleerd medisch gebeuren is, maar doorwerkt in onder andere de politiek en de economie. Op tien april was de bijeenkomst gewijd aan Girards essay ‘The Plague in Literature and Myth’ uit 1974, gepubliceerd in de bundel To Double Business Bound. Klik hier voor de tekst.

Datum en tijd: Zaterdag 21 september, 10:00-16:30
Locatie: Dominicuskerk, Spuistraat 12, Amsterdam
Toegang: Gratis
(In verband met koffie en lunch uiterlijk 13 september opgeven door middel van een email aan Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken. met uw naam, adres en eventuele dieetwensen.)

Op 21 september is er een studiedag over Het seculiere experiment; over westerse waarden in radicale tijden in de Dominicuskerk in Amsterdam.
De dag wordt ingeleid met een inleiding door Hans Boutellier – wetenschappelijk directeur van het Verweij-Jonkerinstituut.

In onze turbulente tijd lijken veel vanzelfsprekende uitgangspunten van de democratische rechtsorde onder druk te staan. We zien opkomend nationalisme en groeiend verzet tegen migratie en tegen de elite, terwijl de islam een steeds grotere rol inneemt in het publieke domein. Hans Boutellier publiceerde onlangs een herziene versie van zijn boek Het Seculiere Experiment. Hierin analyseert hij de consequenties van de seculiere conditie. Na de ontzuiling ontwikkelde zich een door en door pragmatische samenleving, maar deze lijkt geen antwoord te kunnen bieden op de zorgen van mensen. Hij ziet zowel morele verlegenheid als toenemende radicalisering van verschillende zijden. Boutellier maakt in zijn inleiding de balans op van de seculiere conditie en gaat graag met u in gesprek over perspectieven voor de toekomst.

De bijeenkomst is een initiatief van twee werkgezelschappen, die respectievelijk het werk van René Girard en Rosenstock-Huessy onder de aandacht brengen. René Girard heeft gepubliceerd over het zondebokmechanisme. Rosenstock-Huessy heeft gepubliceerd over de noodzaak om de saamhorigheid van oude stammen te doen herleven maar niet hun onderlinge gewelddadigheid.

Programma:

  10.00  Inloop
  10.30  Opening en lezing Hans Boutellier
  11.45  Discussie
  12.30  Lunch
  13.30  Daan Savert geeft een reactie vanuit Girardkring met aansluitend discussie
  14.30  Pauze
  14.45  Jan Kroesen geeft een reactie vanuit Respondeo met aansluitend discussie
  15.45  Afsluiting, borrel

Over de spreker

Professor dr. Hans Boutellier is wetenschappelijk directeur van het Verweij-Jonkerinstituut. Dit instituut doet onafhankelijk onderzoek naar maatschappelijke vraagstukken en probeert daarmee richting aan het beleid te geven. Recent is van hem verschenen Het seculiere experiment; over westerse waarden in radicale tijden.

- verslag van de Girardlezing van Johan Graafland op 29 november 2018 -

• Klik hier voor de volledige tekst van deze lezing.

Economie was het onderwerp bij de Derde Girardlezing die door de Stichting Girard Studiekring in samenwerking met het Academic Forum van de Universiteit van Tilburg werd georganiseerd. Hoogleraar economie, onderneming en ethiek Johan Graafland sprak in een goed gevulde zaal aan de TU over eigenbelang, marktwerking en deugden in het werk van Adam Smith. 

In de lezing werd ingegaan op het utilitistische godsbeeld van Adam Smith. Met een God die het menselijk geluk over de hele breedte van de samenleving optimaliseert, ontstaat de mogelijkheid dat deugden negatieve effecten op het geheel zullen hebben, en ondeugden positieve effecten. Graafland noemde het beroemde voorbeeld van de bakker die niet bakt om mensen te willen voeden, maar om zijn brood te kunnen verkopen en er zelf beter van te worden. In een vrije markt zorgen concurrerende bakkers ervoor dat hij zijn best zal doen om de prijskwaliteit verhouding van zijn producten zo goed mogelijk te houden.

Adam Smith, zo stelde Graafland, staat dichter bij Bernard Mandeville – wiens De fabel van de bijen hij in zijn Theory of Moral Sentiments bekritiseerde – dan algemeen wordt aangenomen. In die zin blijft Smith een inspirator voor het neoliberalisme, waarin morele beschouwingen met betrekking tot het economisch bedrijf steeds worden geweerd. Tegelijkertijd gaf Graafland aan dat Smith ook oog heeft voor de positieve effecten van deugden op de economie.

In onze tijd hebben we te maken met een aantal economische verschijnselen die zich in de 18^e eeuw nog niet voordeden, of in ieder geval niet in dezelfde omvang. Graafland noemde de bankencrisis van 2008, de Paradise Papers, de effecten van onze productieprocessen op het milieu. In de tweede helft van zijn lezing besprak hij het empirisch onderzoek waar hij zelf aan meegewerkt heeft: ‘What good markets are good for?’ Hieruit kwam naar voren dat deugden wel degelijk positieve effecten kunnen hebben, met name wanneer het gaat om langetermijneffecten.

Respondent Niels van der Ven ging vooral verder in op de op het eerste gezicht zo paradoxaal lijkende positieve effecten van ondeugden en negatieve effecten van deugden. Hij noemde onder andere de positieve effecten van afgunst en zelfs van roddelen en downplayen. Zonder afgunst zouden er geen checks zijn op allerlei pretenties en psychologisch vervult afgunst een belangrijke signaalfunctie. Ook noemde hij Paul Bloom, wiens boek Against Empathy wijst op de negatieve effecten van deze deugd.

Maar is empathie wel een deugd? Het is wel jammer dat zowel Graafland als van der Ven hier niet aansloten bij de mimetische begeerte van Girard. Als empathie niet alleen leidt tot een ‘dit vóel ik ook’ maar tot een ‘dit wíl ik ook’, dan zit je onmiddellijk in het hart van de ambiguïteit van de mimetische begeerte, waarvan Girard altijd de donkere zijde benadrukt. Om de uit een onbeteugelde afgunst voortkomende totale chaos in te dammen, worden er bijvoorbeeld goederen uitgewisseld – zo ziet Girard de antropologische oorsprong van de economie.

Afgunst en wedijver spelen ook een rol in de dynamiek die tot desastreuze oorlogen kan lijden. In de discussie werd opgemerkt dat Graafland nergens over schaarste sprak, waarop weer de reactie kwam dat ook schaarste in wezen een mimetisch effect is. Een andere vraag die je naar aanleiding van deze lezing kunt stellen is: in hoeverre rechtvaardigt een utilistisch godsbeeld het zondebokmechanisme? Hoewel heel wat vragen over welke bijdrage de mimetische theorie kan leveren aan de economie als wetenschap deze middag zijn blijven liggen, is wel duidelijk geworden dat het de moeite loont economische denkers als Adam Smith een volwaardige plaats te geven in de galerij denkers die voor de mimetische theorie van belang zijn.
 

← Girardlezingen